Posted: 27 May 2020 | jfgroen
Nu we aan de hand van medici een ‘nieuw normaal’ in de maatschappij moeten vaststellen, komen natuurlijk ook de fietshelmen weer in de kijker. Voor de meeste niet-fietsers is het duidelijk: fietsers lopen relatief vaak hoofdletsel op (klopt), een fietshelm beschermt je hoofd, dus is het een onverantwoord risico om zonder helm te fietsen. Alleen wordt dat nou nooit keihard aangetoond, ook niet in het laatste rapport van SWOV. En omdat er geen harde bewijzen zijn, wordt dan toevlucht genomen tot sociale druk, zoals ook in het commentaar van Trouw in de krant van 18 mei. Maar het klinkt eerder alsof men op de dag tegen homohaat zegt: “Bescherm jezelf, loop niet hand-in-hand.”
Wout Weilands verongelukte in 2011 mét helm net zo dodelijk als Fabio Casartelli zónder helm in 1995. Ik heb zelf meegemaakt dat in een georganiseerde mountainbiketour op La Gomera één van de deelnemers viel, ondanks haar helm buiten bewustzijn raakte, en drie dagen met een hersenschudding thuis zat. Dat is natuurlijk anekdotisch, maar het blijft dat er weinig harde gegevens zijn over hoevéél hersenletsel en doden een fietshelm scheelt. Toen ik in Vancouver, BC, woonde heb ik het eens bekeken met de cijfers van ICBC, de provinciale verzekeringsmaatschappij die alle ‘ontmoetingen’ tussen auto’s onderling en andere weggebruikers afhandelt. Binnen de groep fietsers die was overleden met hersenletsel als ‘hoofdoorzaak’, vergeleek ik de kans op overlijden van hen die een helm droegen (wat daar verplicht is), en hen die dat niet deden (cijfers van 1995 tot en met 2005). Het blijkt dan dat statistisch het dragen van een helm 1 dode per jaar had gescheeld. Die éne dode was krap 10% van het totaal aantal doden onder fietsers. Naar Nederland vertaald zou dat op een totaal van 203 doden hooguit 20 doden per jaar schelen, als niemand in Nederland een helm zou dragen. Dan hou je dus 180 doden over die met een helm ook niet geholpen waren.
In het rapport geeft SWOV aan dat dodelijk hersentrauma relatief vaak voorkomt bij fietsers die door een motor voertuig worden aangereden. Bij éénzijdige ongevallen, en met name onder 70-plusser, komt relatief minder dodelijk hersentrauma voor. Het grootste gevaar voor de fietser is de auto; verlaging van de maximum snelheid naar 30km is bewezen effectief als het gaat om het terugdringen van het aantal verkeersdoden onder fietsers. Die optie komt ook dichterbij nu we de economie opnieuw willen inrichten. Het enige nadeel van die maatregel is dat het iets vraagt van de andere weggebruikers. Die ziet natuurlijk liever een fietshelm: de fietser, die toch altijd door rood rijdt, moet het zelf betalen, niet?
Wegontwerp is belangrijk; fietsontwerp ook. Dat laatste heeft volgens mij veel te maken met het aantal ouderen die nu verongelukken. Afgezien dat ze de snelheid van een e-fiets niet gewend zijn, zijn de meeste van die fietsen verkeerd ontworpen: een stijle voorvork, met nauwelijks naloop, en het stuur hoog opgetrokken, kortom, instabiel rijgedrag is ingebakken in die fietsen. Traditioneel gebouwde ‘herenrijwielen’ en ‘omafietsen’ zijn daarentegen bakens van stabiliteit.
Verkeersveiligheid is veel ingewikkelder dan quick-fixes suggereren. En dat weten we ook: wie terugkijkt op oudere statistieken van SWOV, ziet dat de campagne rond het verplicht stellen per 1 januari 2003 van de dodehoekspiegel voor vrachtwagens veel effectiever was dan die dodehoekspiegel zelf. In 2004, met de campagne voorbij en de dodehoekspiegel geïnstalleerd, ‘herstelde’ het aantal dodehoek-doden zich op het niveau van 2001.
We moeten iets doen voor de 180 dode fietsers per jaar die niet gered zouden zijn door een fietshelm. Dat vereist dwingend aanpassingen door en voor medeweggebruikers.
Dit artikel was aangeboden aan Trouw, naar aanleiding van hun commentaar in de krant van 18 mei. De redactie heeft het niet geplaatst; zij verwezen mij wel naar een discussie die via hun opiniepagina zou worden gevoerd en die vandaag, 27 mei, staat afgedrukt. Helaas komt ook die bijdrage niet verder dan impressionistische opinies. Ik wacht op een onderzoek waarin expliciet het gebruikt van fietshelmen bij woon-werk-verkeer en boodschappen doen wordt vergeleken, en de grote risico van fietsen zonder helm overtuigend wordt gekwantificeerd. Dat je op de mountainbike, racefiets en bmx beter af bent met helm, staat wat mij betreft niet ter discussie. Waar het om moet gaan, is het dagelijkse gebruik. Het gaat mij dus om die 180 doden die niets aan een fietshelm hebben.
4 juni 2020: titel veranderd in 180 fietsers ‘afgelopen’ jaar, ipv 180 fietsers per jaar; het gaat om de cijfers over 2019.
Posted in Column
Tags: fiets, fietshelm, publiek, verkeersveiligheid