Posted: 29 Apr 2022 | jfgroen
Laat ik eens iets schrijven over een programma, SpangaS, dat ik nooit gezien heb. Het gaat mij om hoe het programma uitgeluid wordt, nu het deze maand voor het laatst op tv is. De serie, heet het nu, was “… rebels en activistisch, maar volgens de NCRV-gedachte.” Tja …
In 2008 kwamen we terug uit Vancouver, Canada, en vonden een tijdelijke flat in de Amsterdamse Watergraafsmeer, toevallig precies de flat waar ik geboren ben, maar één straat verder. Om de hoek was de Middenmeerschool, tenminste, zo heette die MAVO toen ik als scholier in de Watergraafsmee opgroeide. Nu hing er een bord boven de ingang: ‘Spangalis College’ – een ‘googeltje’ leerde mij dat dat een fictieve school was uit de tv-serie SpangaS. Regelmatig zag ik film crews rond de school lopen. Verder was de school ook nog gewoon ‘in bedrijf’, en ik verbaasde mij een beetje dat weinig fans de locatie ontdekt hadden, blijkbaar.
Via media-rubrieken las ik met enige regelmaat dat de serie wel wat stof deed opwaaien en de discussie onder scholieren aanzwengelde en zaken waar zij mee zaten, bespreekbaar maakte. De paar clips die ik in de loop der tijden heb gezien, gaven mij het gevoel dat de producenten op een mooie manier hete hangijzers onder scholieren en hun ouders lieten afkoelen. Gezien de kijkcijfers en de nabeschouwingen nu de serie verdwijnt, zijn ze geslaagd. Maar, de serie was wel ‘volgens de NCRV-gedachte’, aldus Fatma Genc in NRC, een van de spelers. “We gingen het keurig en netjes doen,” en ze mochten geen ‘shit’ zeggen, maar ‘shoot’.
Nou weet iedereen die maar een beetje aan de eigen bekrompenheid ontsnapt is dat ‘shoot’ onder Englessprekenden een heel normaal alternatief is voor ‘shit’. Waar ik ook niet goed tegen kan, is de ondertoon dat ‘christelijk’ gelijk is aan ‘mag niet’, dat je dan niet hard en ‘realistisch’ mag zijn, maar ‘netjes’. ‘Netjes’ is al heel lang een pejoratief woord waarmee we veroordelen dat als je iets controversieels brengt, je de ander ook wilt ontzien en dat je oplet hoe ver je het elastiek van die ander kunt oprekken.
Als ik de verhalen mag geloven, is SpangaS heel effectief geweest zonder een groot publiek te vervreemden. Je moet confronterend realisme niet uit de weg gaan, maar je moet ook subtieler kunnen zijn om mensen voor je in te nemen. Indertijd was er het tv-cabaret van Farce Majeure, ook wel weggezet als ‘netjes’, omdat het van de NCRV was. Goed, het had niet het bijtende van ‘Welterusten, meneer de president’, maar er waren redelijk wat mensen in mijn (kerkelijke) omgeving die niet wisten hoe snel ze naar de EO konden overstappen vanwege dit schandalige linkse cabaret. Poeslief was Farce Majeure ook niet, gelukkig. Hoe ze in 1973 ‘Koeweit, Koeweit, Koeweit, kiele kiele Koeweit’ hebben weggezet bij de ambassadeur is memorabel – ik had daardoor ergens wat moeite om de invasie van Koeweit door Saddam Hoessein als een affront te zien. Volkenrechtelijk was het natuurlijk volstrekt verwerpelijk, maar ach, een heuvel zand met een oliebron en een eigen vlag, waar gaat het over?
War zit er onder de laag die we als ‘netjes’ beoordelen – dat is de vraag. Bij SpangaS was dat naar ik lees een vruchtbare bodem voor gesprek en herkenning; bij Farce Majeure kritiek die ook tanden had. En wat zit er onder veel andere populaire liedjes en series … “Dan breng ik overal geluk / ik geef een stekkie van de fuck / een stekkie van de fuchsia / van de fuck fuck fuchsia.” Annie M.G. liet het ons zingen, en een Brit gaat door de grond van schaamte. ‘Netjes’ is altijd pejoratief – het wordt gebruikt als iemand vindt dat een boodschap harder verpakt had moeten worden, dat een ander vooral de confrontatie moet opzoeken.
Ik moet aan het homo-carnaval denken met de botenparade in Amsterdam. Ook een evenement ergens tussen ‘geen aanstoot geven’ en ‘confronteer iedereen met wie je bent en wat je doet’. En dan denk ik als ik erbij ben ook wel: te ‘netjes’, te commercieel, het mag wel scherper aan de wind, laten we ons niet ringeloren door truttige moraalridders, enzovoort. Maar het is een evenement waar oma haar kleinkinderen mee naartoe neemt voor een dagje Amsterdam, en andere oma’s, opa’s, vaders en moeders schande van spreken. En het is ieder jaar feest waarbij de overheid zorgt dat het allemaal vreedzaam verloopt zoals zij dat ook bij de Uitmarkt doet, of een voetbalwedstrijd, of een protestmars. Als je in andere landen ziet hoe de politie nog veel ‘nettere’ homomanifestaties moet beschermen tegen het publiek, of elders homomanifestaties meteen maar zelf uit elkaar slaat, tel ik ook mijn zegeningen.
Taboes doorbreken is evenwichtskunst en er is niet één antwoord of één aanpak die altijd voor iedereen werkt. Van mij mag het hard, maar het is ook een kunst en deugd om controverses aan te kaarten zonder dat mensen zich meteen afwenden. Weten hoe ver je te ver kunt gaan, en wanneer je zeker te ver moet gaan, dat moet je steeds beslissen. Maar wát jij ook beslist, van mij zul je niet horen dat het ‘netjes’ is wat je doet; als jij in eer en geweten iets doet, heb ik daar gewoon respect voor.
Posted in Column
Tags: deugd, netjes, ontmoeting, tolerantie