Posted: 05 Jun 2019 | jfgroen
“Wat is waarheid?” Mensen die in de tijd voor Pasen naar de Johannes Passion zijn geweest, hebben die vraag horen stellen. Dat ‘waarheid’ iets subjectiefs en relatiefs zou zijn, is al minstens 2000 jaar gemeengoed. In onze tijd van ‘fake news’ ligt het er erg dik bovenop dat wat als waarheid in het nieuws wordt gebracht, niet alleen subjectief is, maar ook bewust gefabriceerd. Het post-moderne einde van de grote verhalen heeft geleid tot een kakofonie van verhalen die ieder iemands eigen belang en identiteit dienen. Max Weber voorzag dat na de onttovering van de wereld er een polytheïsme zou opkomen van waarden. Tussen waarden kan je niet beslissen; alternatieve waarden zijn niet meer dan ‘fake’.
Er bestaat een weerbarstigheid die zich niet door individuele of groepsbelangen en -identiteiten laat vangen, die tegenspel geeft, en die we ‘waarheid’ kunnen noemen. In de maatschappelijke en politieke discussie lijkt het dat die weerbarstigheid gewoon ontweken wordt. Dan heb ik het niet over de ‘trollenfabriek’ in het tegenwoordige St. Petersburg, maar over de gerespecteerde westerse nieuwskanalen.
Wijlen Margareth Thatcher was een eerste slachtoffer van de strategie het nieuws in dienst te stellen van een specifiek belang. Zij staat te boek als iemand die het bestaan van de maatschappij ontkende: “There is no such thing as society.” Alleen was dat niet wat ze zei, het was een gefabriceerde betekenis van de redactie van het tijdschrift dat het interview plaatste. En eenmaal geplaatst, waren rectificaties zinloos – het is niet eens geprobeerd, want wat was nu leuker dan Margareth Thatcher neer te zetten als de hardvochtige koude tang die ze toch moest zijn. Je kan hier lezen hoe het zat.
Donald Trump is nu het pispaaltje van de journalistiek. Kwaliteits media moeten weten dat niemand het verdient om pispaaltje te zijn, ook al haalt iemand ostentatief dit onheil over zich heen met idiote uitspraken, hem onwelgevallige berichten als fake nieuws af te doen, en in het algemeen een president onwaardig gedrag te vertonen. Dat hij Meghan Markle, de vrouw van prins Harry, recht-toe-recht-aan ‘nasty’ (gemeen) heeft genoemd, is alleen gefabriceerd door media. In de context van het interview, waar hij geconfronteerd wordt met een paar negatieve uitspraken van Meghan, lijkt de betekenis van wat hij zegt eerder: “Dat wist ik niet, dat valt me van haar tegen.” Maar in het goedkope stripverhaal van nieuws, twitter en ‘facebook likes’, moeten de slechterikken natuurlijk door en door slecht zijn en mag je alles over hen zeggen.
Correctiemechanismen zijn buiten werking gesteld. Ik merkte dat bij de brand van de Notre Dame. De NOS kopte nadat de brand in deze voor Frankrijk centrale kerk geblust was en president Macron zijn toespraak gehouden had: “Macron: Notre-Dame binnen vijf jaar herbouwen, kathedraal wordt nog mooier”. Dat leek mij een heel boude uitspraak, ‘nog mooier’, en inderdaad, Macron zegt: “belle encore”, ‘weer mooi’, en niet ‘plus belle’. Ik heb toen de NOS dit gemeld, maar daar is niet op gereageerd. Ondertussen zie ik in meer Nederlandse teksten dat Macron de kathedraal ‘nog mooier’ gaat maken.
En zo genereren bronnen die betrouwbaar moeten zijn hun fake nieuws. Ieder schrijft aan zijn of haar eigen verhaal en wat daar niet mee strookt is hinderlijk en fake. Daarmee verdwijnt het zicht op de weerbarstigheid, de verhaalelementen die voor iedereen een struikelblok en een bouwelement zijn. Juist die elementen zijn nodig om ons eigen verhaal te relativeren en met anderen aan een gemeenschappelijk verhaal te schrijven. Ik blijf volhouden dat we iets over de mens en de wereld kunnen zeggen dat betekenis heeft voor iedereen en dat niet geneutraliseerd kan worden door die uitspraak aan onze particuliere persoon te wijten.
Posted in Column
Tags: Notre Dame, social media, waarheid