hans groen *17 09 1959 - †11 08 2022


anarchie


Boulevard Saint Germain, Parijs, 6 Mei 1968. Foto: Bruno Barbey/Magnum

De publieke ruimte wordt ook een politieke ruimte. De rover, nu zakkenroller, is er nog steeds, maar de openbare ruimte kan een broeinest van anarchisme zijn. De overheid, die de adel intussen heeft afgelost op de leidende positie in de maatschappij, ziet zich voor de eigen continuiteit genoodzaakt die openbare ruimte te controleren. Het afbreken van het oude Parijs en het aanleggen van nieuwe brede boulevards werd mede ingegeven door de idee dat bij een opstand de kleine straatjes moeilijker te controleren waren dan de brede wegen.

De paradox is, dat het heel anders uitpakte. In Parijs 1968, waar de vijfde republiek op zijn grondvesten schudde, maakten de studenten gretig gebruik van de brede boulevards om hun protest te uiten; en in 1995 en in 2003 vulde de boulevards zich met demonstranten. En elders, in Peking in 1988, of Praag en Berlijin 1989, in al die plaatsen gingen mensen met honderden of duizenden de straat op. In ieder geval in het westen heeft geen enkele regering het aangedurfd het voordeel van de brede straten te benutten als schietbaan — de massa matigt soms het geweld van de macht. In Peking weiffelde de machine even voor die man met het plastic boodschappentasje.

In dat verband is een andere paradox verweven met het vervangen van nauwe en onoverzichtelijke straatjes door brede boulevards. Juist die brede straten bieden de mogelijkheid van zichtbare samenscholingen en demonstraties. Het gekrioel in de sloppenwijkjes werd zo vervangen door de mogelijkheid van de mars over de boulevard waarmee een groep mensen met een gemeenschappelijk belang publiek zichtbaar werd en een publieke identiteit kreeg. Het aanleggen van de brede boulevards in de hoofdsteden van Europa heeft mede de publieke ruimte geschapen waarin sociale bewegingen, zoals de arbeidersbeweging, konden ontstaan..

De nieuwste stadplannen die overal gerealiseerd worden zijn soms meer uitnodigend dan de vorige mode van woonerven, met ook weer bredere wegen, maar hebben een groot manco. Er is geen plek waar je met meer dan 100 mensen bij elkaar kunt komen. Ondanks de bredere wegen en de overzichtelijker aanleg, die haast uitnodigen om een grote demonstratie te houden, is het onmogelijk om genoeg mensen bij elkaar te verzamelen bij een startpunt. Eindelijk is het de overheid gelukt de revolutie te voorkomen. Ten koste van het publieke leven.