hans groen *17 09 1959 - †11 08 2022


van tuin naar stad

Het christelijk geloof is in wezen een stadsreligie. Het is misschien de enige religie waarin de stad een wezenlijke rol heeft. De geschiedenis van de mens die de Bijbel van Genesis tot Openbaring schetst, begint in een tuin, de ‘hof van Eden’, en eindigt in een stad, het ‘Nieuwe Jeruzalem’ dat uit de hemel neer gelaten wordt.

De verhouding tot de stad in het bijbelse verhaal is op het eerste gezicht ambigu. In Genesis wordt de mens eerst uit de tuin, de Hof van Eden, geworpen. Heimwee naar die tuin lijkt daarna het beeld te bepalen, want de stad wordt aanvankelijk in het licht van het kwade gezet: volgens Genesis 4:17 wordt de eerste stad gebouwd door Henoch, de zoon van Kain die zijn broer doodsloeg. De stad staat in de lijn van moord en doodslag.

De volgende stad die we daarna tegenkomen, is Babel, de stad die voor altijd het zinnebeeld zal zijn voor de grootspraak en eigenmacht van de mens. De stad begint dus met slechte papieren. De steden lijken van meet af veroordeeld als producten van zonde en eigenmacht. De uitverkorenen — de plaatsvervangers van Abel — zullen die uiteindelijk wel bewonen, maar niet bouwen. Het volk Israel is jarenlang op doortocht totdat het in het beloofde land steden inneemt die het niet gebouwd heeft.
Gegeven met het menszijn is dus een terugverlangen naar de tuin, de intieme gemeenschap waarin we onder elkaar zijn. De stad is het gevaar, de plek waar de mens zich overschreeuwt. Maar als je goed kijkt, blijkt die tuin ook een behoorlijk geborneerd bestaan te zijn geweest. Er gebeurde helemaal niets. Pas als die eerste mensen uit de tuin zijn, worden er kinderen geboren. De tuin is het statische, het behoudende; de stad is de lijn van de dynamiek, van het mensenleven in beweging en ontplooiing.

Het bijbelse verhaal is het enige religieuze verhaal dat op een stad uitloopt en dat zo de civilisatie in al haar kleuren in beginsel omarmt. Andere religies komen niet veel verder dan het rad van wedergeboorte of een lusthof — weer een tuin. Ook het communisme is niet erg ‘stads’, merkwaardigerwijs. Deze meest seculiere van alle religies stelde haar hoop op de dictatuur van het proletariaat en geeft de indruk iets met het groot-stedelijkse te hebben. Het gaat haar immers om de groep arbeiders die in de 19de eeuw juist aanleiding was tot de noodzaak van grootschalige stadsuitbreidingen. De kunst en de architectuur van het communisme zijn ook uitgesproken modernistisch. Maar voor het communisme, en dat geldt ook voor het mohammedanisme dat in een lusthof eindigt, draait de wereldgeschiedenis rond één groep mensen: de proletariërs of de gelovigen. Andersdenkenden doen er niet toe. In de bijbel geldt: “Bij de namen van de volken schrijft de HEER ‘Dit volk is hier geboren.’”!

Psalm 87

1-2 Van de Korachieten, een psalm, een lied.

Boven alle steden van Jakob
heeft de HEER de poorten van Sion lief,
zijn vesting op de heilige bergen.
3 Van u wordt met lof gesproken,
stad van God. sela

4 ‘Ik noem Rahab en Babel mijn getrouwen.
Filistea, Tyrus en Nubië
zijn alle hier geboren.’
5 Met recht kan men van Sion zeggen:
‘Welk volk ook, het is hier geboren,
de Allerhoogste houdt Sion in stand.’

6 Bij de namen van de volken schrijft de HEER:
‘Dit volk is hier geboren.’
7 En dansend zingen zij:
‘Mijn bronnen zijn alleen in u.’

De Nieuwe Bijbelvertaling
© 2004/2007 Nederlands Bijbelgenootschap