hans groen *17 09 1959 - †11 08 2022


« | »

fietshelmen

Met enige regelmaat wordt er in media gesuggereerd dat we in Nederland toch aan de fietshelm zouden moeten gaan wennen. Er zit een paar heel foute elementen in deze discussie. Allereerst het altijd anekdotische van de voorbeelden uit de dagelijkse praktijk. Vaak wordt Fabio Casartelli aangevoerd die in 1995 zonder helm in een afdaling verongelukte. Wouter Weylandt deed het hem helaas na in 2011, met helm.

De betrekkelijkheid van een helm heb ik zelf gezien op een mountainbike tour – helm verplicht – op een Canarisch eiland waar iemand in een afdaling viel, buiten bewustzijn raakte, en een paar dagen met een hersenschudding mocht thuiszitten.
Er zijn gewoon geen onomstotelijke en overtuigende gegevens die aantonen dat het gebruik van een fietshelm de veiligheid voor de fietser verhoogt. Het is ook buitengewoon lastig, zo niet onmogelijk, dat bewijs te leveren, en daarom beperken bijna alle onderzoeken naar het effect van een wettelijke helmplicht zich tot cijfers over het feitelijke helmgebruik. Het gebruik van slagzinnen als “Coole kop, helm op” waarmee in Zeeland kinderen in groep 1 nu [2013 – jfg] een fietshelm krijgen aangereikt, en het aanwenden van groepsdruk moeten dit gebrek aan overtuigende gegevens verhullen. Maar het idee dat het dragen van een helm een grote bijdrage levert aan de veiligheid, en tot aanmerkelijk minder doden leidt, is net zo’n dogmatische legende als het advies dat je nadat je gegeten hebt twee uur moet wachten met zwemmen.

Het tweede foute element is dat de fietshelm discussie helemaal niet gaat over de veiligheid van de fietser. Het is een goedkope manier om het geweten van de automobilist en de overheid af te kopen. In Noord-Amerika is dit ‘blaming and shaming of the victim’ tot een ware kunst verheven.
Alle gegevens over de veiligheid van fietshelmen zijn statistische gegevens, en statistische gegevens kunnen heel handig gepresenteerd worden. Als een kans van 2 op 100.000 gereduceerd wordt tot 1 op 100.000 denken we “ach”; als het gesteld wordt als: “de kans is met 50% afgenomen,” worden mensen ineens overtuigd. Deze statistiek-fetish komt uitstekend van pas in een Noord-Amerikaanse cultuur waar de automobilist op geen enkele wijze ruimte wil maken voor andere weggebruikers. Elk getalletje wordt dan aangegrepen om ervoor te zorgen dat de ánder wat moet doen, en ík mijn gang kan blijven gaan.
Ik heb van 2005 tot 2008 in Vancouver gewoond en in Brits Columbia geldt een helmplicht. “Bike safety = wear your helmet” is de mantra. Nadat een vrouw op de fiets werd doodgereden door een meisje van 17 die tijdens het autorijden zat te sms-en, antwoordde de verantwoordelijke minister op mijn vraag, dat het verbieden van het gebruik van mobiele telefoons geen optie was omdat automobilisten met dit soort afleidingen en andere afleidingen, het bedienen van de radio, de cd-speler, op de kinderen letten, etc., moeten kunnen omgaan (brief is in mijn bezit)
Na een paar dode-hoek-ongevallen in Oregon, heb ik voor de Vancouver fietsersbond een rapport geschreven over zij-afscherming bij vrachtwagens. Een verzoek tot het initiëren van wetgeving dienaangaande werd door het ministerie in Ottawa negatief beantwoord: onder meer omdat het aantal fiets-truck ‘ontmoetingen’ relatief laag is, en, werd er aan toegevoegd, materiële maatregelen op zichzelf zijn geen garantie voor succes, voorlichting en training van fietsers is noodzakelijk. Maar fietsers moeten wel een helm dragen, die materiële maatregel geldt onverkort.

Mocht je dus denken dat voor de beleidsmakers elke dode fietser minder er één is, dan geldt dat in ieder geval in Noord-Amerika alléén als het om de helmplicht gaat: dat is goedkoop, de fietser betaalt zelf de helm en eventueel de boete als hij of zij hem niet draagt, en het vraagt geen gedragsverandering van andere weggebruikers, noch investeringen in veilige wegen voor de fiets. Dáárom moet het gevaar van fietsen zonder helm als extreem groot, nee, onaanvaardbaar worden afgeschilderd.
In Nederland hebben we voor de fiets veiliger wegen dan in Noord-Amerika en krijgt de fiets in het vervoersbeleid veel ruimte. Een discussie over fietshelmen vereist een veel beter ontwikkeld oordeelsvermogen dan wat ons door risico-hysterie wordt aangepraat. Wil je als fietser bijvoorbeeld écht bijdragen aan de fietsveiligheid: ga nooit rechts langs een vrachtwagen. Maar laten we ophouden met die fietshelmen want die zijn alleen maar bedacht om fietsen als extreem gevaarlijk af te schilderen en de onwil van wegbeheerders en andere weggebruikers te rechtvaardigen.

Noot: Intussen is overigens in Brits Columbia wel een verbod op mobiele telefoons achter het stuur, en is er op initiatief van een parlementslid weer een poging gedaan zij-afscherming op trucks in te voeren.

Dit artikel verscheen in OEK, blad van de Fietsersbond Afdeling Amsterdam, september 2013

Posted in Column
Tags: , , ,