Posted: 18 Dec 2018 | jfgroen
Daar is het weer: om het aantal slachtoffers onder fietsers terug te dringen, gaat het discours over fietshelmen. NRC-Next (7 december 2018) geeft de voorzet en SWOV geeft het rituele antwoord dat daarvoor geen draagvlak is in Nederland. Alleen, wetenschappelijk is er geen bewijs dat een helmplicht voor fietsers tot een drastische afname van het aantal gewonden en doden leidt.
Let op, het gaat dus om ‘in het verkeer’, niet over fietsen als activiteit. Toen ik in Vancouver, British Columbia, woonde heb ik de statistieken van ICBC bekeken, de organisaties waar je je rijbewijs haalt en die de autoverzekering doet. Hun statistiek bevat ook de ‘ontmoetingen’ tussen auto’s en fietsers waarbij schade is ontstaan, opgesplitst in fietsers met helm en fietsers zonder helm, en opgesplitst naar feitelijke doodsoorzaak: hoofdletsel of ander fataal letsel. Over de periode 1995 tot 2015 blijkt dan dat de kans om als fietser door hoofdletsel als gevolg van een aanrijding met een auto te overlijden voor helmdragers 0,19% is, en zonder helm 0,23%. Over die periode is dat 1 fietsdode per jaar als iedereen een helm had gedragen.
Het is behoorlijk cynisch als je het anekdotische materiaal rond fietshelmen bekijkt. Wout Weilands is mét helm net zo dood als Fabio Casartelli zónder helm ruim 15 jaar eerder. In het rapport van de provinciale patholoog-anatoom dat in British Columbia de aanbeveling was voor het invoeren van een helmplicht staat ook die ene dode fietser die wél een helm droeg, maar wiens hoofd werd vermorzeld onder de wielen van een vrachtwagen.
Er is maar éém (Australisch) onderzoek waaruit zou blijken dat een helmplicht tot echt minder doden onder fietsers leidt. De daarin gerapporteerde daling komt echter op het conto van het verminderde fietsgebruik in de categorie jongeren, de leeftijdsgroep die het meest bij ongelukken is betrokken. Al het andere onderzoek dat ik ken over voor en na de invoering van een helmplicht, gaat over het aantal mensen dat daadwerkelijk een helm is gaan dragen, over hoe goed de wet wordt nageleefd dus.
De hele idee dat een fietshelm essentiële bescherming geeft – dat je dus ongelofelijk stom bent als je hem niet opzet – begon met klinische data uit de eerste hulp van Amerikaanse ziekenhuizen. Daarin werd alleen gekeken naar het dragen van een helm, niet naar de omstandigheden. Dus alle mbx-ers van de baan, downhill-bikers, mountainbikers zitten samen naast de mensen die met de fiets naar hun werk gaan, of naar school, of boodschappen doen. In die ‘eerste hulp groep’ werden statistisch significante verschillen gevonden tussen wel of geen helm. Die data zeggen dus weinig over het gevaar van fietsen in het verkeer. En staat ‘statistisch significant’ gelijk aan een onaanvaardbaar risico? Je hebt 10% kans om in het seizoen de griep te krijgen; de griepprik met een effectiviteit haalt 4 procent punten van die kans af. Maakt die 4% dat het niet halen van een griepprik een onaanvaardbaar risico is?
(Aanvulling 26 december 2018: De fietshelm die in de winkel verkocht wordt, heeft geen schokdempende functie, zoals motorfietshelmen die wel hebben. Als je je hoofd stoot in een val, slaan je hersens net zo hard tegen de binnenkant van je schedel als zonder helm, met navenante kans op hersenbeschadiging. Alleen de kans op bloederige verwondingen neemt af.)
Mijn punt is dat het effect van een helmplicht voor fietsers schromelijk overdreven wordt. Als je de 206 fietsdoden uit 2017 wilt terugdringen, is een helmplicht misschien ‘laaghangend fruit’, maar ook heel erg klein bier. Verbeter de infrastructuur voor fietsers, verlaag de maximum snelheid in de bebouwde kom naar 30km, met dat soort maatregels spaar je veel meer levens. Maar daarvoor is nog niet eens het begin van draagvlak in de samenleving; wij, de fietsers, verdienen het toch niet, met ons appen op de fietst, zonder licht, en door rood rijdend? Maar bedenk: jouw kind wordt morgen ook zo ‘gepakt’. Intussen blijft de helmplicht voor fietsers een moreel en economisch goedkope maatregel die het slachtoffer met schuld en schaamte belaadt.
Zie ook: fietshelmen, een eerdere bijdrage aan deze discussie.
Dit artikel was aangeboden aan NRC op 8 december 2018; het is niet geplaatst. Op zich niet dramatisch, maar ik heb het vage vermoeden dat alles wat vraagtekens zet bij het nut van het verplicht maken dat fietsers een helm dragen, onder tafel wordt geschoffeld in de media.
Posted in Column
Tags: fiets, fietshelm, verkeersveiligheid