hans groen *17 09 1959 - †11 08 2022


« | »

democratie en referendum

Wat je ook over de Brexit wilt denken, het gedoe in het Verenigd Koninkrijk maakt duidelijk dat een referendum geen zinnige uitbreiding is van democratische procedures. Het referendum lost namelijk niet het probleem op waarvoor het moet worden ingezet, namelijk de kloof tussen politiek en burger. Burgers klagen dat ze niet gehoord en gekend worden in de beslissingen van regering en parlement. Tja, de dag na het Brexit-referendum steeg het luide geween op van hen die niets gezegd hadden en dus helemaal niet gehoord hadden kunnen worden.

Is er een kloof tussen burger en politiek? Er zijn ettelijke vormen beschikbaar om je mening in te brengen in het proces van politieke meningsvorming. De roep om een referendum is cynisch als een belangrijke groep in het Verenigd Koninkrijk thuisblijft als het om een belangrijke zaak als het lidmaatschap van de EU gaat. Als je geen lid van een politieke partij bent, laat je die mogelijkheid ook liggen. Tegelijk is het natuurlijk ook zo dat niet iedereen in een politieke partij past. Zoals elk sociaal verband hebben partijen een zekere inertie en bepaalde mores waarmee niet iedereen uit de voeten kan. Niet iedereen voelt zich gelukkig in de ‘via politica’, maar velen kunnen wel vertrouwen hebben in hen die zich geroepen voelen in politiek en beleid.
Sociale relaties veranderen, en dus ook de manier waarop voorstellen en wensen uit de maatschappij opkomen; daarom moet je de democratische procedures aanpassen. Een interessant model is bijvoorbeeld dat je onder buren in een wijk overleg laat plaatsvinden, waaruit dan een representant benoemd wordt voor een volgend niveau, enzovoort, tot het hele land aan het einde van de dag een advies heeft gegeven of beslissing gemaakt. Iedereen heeft in zo’n escalatie meegepraat en iedereen zal zich dus gekend weten, maar dat betekent niet dat de conclusie overeenkomt met wat ieder individueel in de ochtend heeft ingebracht.
Politieke beslissingen zijn altijd compromissen en resultaat van geven en nemen; dat je kunt leven met de uitkomst van democratische besluitvorming is de fundamentele burgerdeugd in een democratie. Verder is er het fundamentele democratische principe dat democratische procedures er zijn ten behoeve van de minderheid. Veel voorstellen voor democratische vernieuwing stellen dat de meerderheid het pleit beslecht, en dat beslissingen steeds weer herroepen moeten kunnen worden. Dan kan je wel corrigerende of raadgevende of beslissende referenda invoeren, maar de uitkomst blijft steeds onder kritiek staan en kan door een nieuwe beweging weer gecorrigeerd worden. Het dogma achter die ideeën is dat ‘het volk’ met één stem spreekt en één wil heeft – en dat diversiteit en verschil van mening een teken van zwakte is en een splijtzwam. Dat spiegelt zich in de tendens om het ‘winner-takes-it-all’ idee van democratie te volgen, waarin de meerderheid alles gaat veranderen wat een vorige meerderheid heeft bewerkt – “als wij aan de macht zijn..,” want wij weten wat moet gebeuren, wij weten wat het volk wil. Je ziet dat bij de extremen van het politiek spectrum met partijen die bepaalde thema’s verabsoluteren: migratie, zorg, werkloosheid, het klimaatakkoord, al die partijen hebben het antwoord voor deze vraagstukken. De ‘flow’ van saamhorigheid en eenheid van wil en handelen die de deelnemers aan de ‘Battle of Seattle’ overkwam, is een uitzondering; de samenleving zal nooit zo’n organisch geheel zijn (gelukkig).

Bij elk besluit moet je op de een of andere manier meenemen dat er groepen zijn die er anders over denken. De publieke discussie nu draait om incidenten en primaire reacties, recent bijvoorbeeld rond cijfers van het Planbureau voor de Leefomgeving – de snelheid en het bereik waarmee ‘rijpe’, maar vooral ‘groene’ informatie met hulp van twitter en andere sociale media verspreid kan worden, werkt ook tegen. Politici, beleidsmakers en burgers zijn in een draaikolk geraakt waarin er niets meer op het spel staat dan de momentopname van wat ‘we’ ‘nu’ willen. Daarom moet je uitkijken met procedures die steeds het moment van de dag, en dus de waan van de dag, willen vangen omdat mensen zich dan gehoord zouden voelen. Democratie is ‘voorbij morgen’ denken.

Posted in Column
Tags: , , , ,